Reize door het Aapenland - Verwerkingsopdracht Verlichting Klas 5

Reize door het Aapenland is geschreven door J.A. Schasz. J.A. Schasz (Delft, 4 februari 1752) is het pseudoniem voor Gerrit Paape. Hij was schrijver, dichter, journalist, rechter en ambtenaar. In 1779 sloot hij zich aan bij een dichtgenootschap, waarna hij steeds meer gezag kreeg. In 1782 sloot hij zich aan bij de patriotten. Hij werkte onder andere bij twee radicale kranten, de Hollandsche Historische Courant en de Friesche Courant.

Het verhaal gaat over een ik-figuur, die het nalaat zijn te water gevallen vrouw, paard, dienstmeisje en hond te redden, omdat hij niet kan beslissen wie hij het eerst moet redden. Hij vlucht uit zijn dorp en komt terecht in het Aapenland, waar apen als mensen proberen te leven. Een bepaalde groep apen is daar echter van mening dat om volledig mens te worden de staart afgesneden dient te worden. Er ontstaat een tweedeling tussen een groep apen die denkt dat de apen mens kunnen worden door een uiterlijk kenmerk te veranderen, namelijk de staart afsnijden, en een groep apen die er naar streeft het innerlijk van de apen te kunnen verbeteren. De bloedige strijd tussen deze twee groepen wordt uiteindelijk beslecht in het voordeel van de laatste groep. Na deze overwinning wordt de ik-figuur wakker: hij blijkt alles gedroomd te hebben
 
De Verlichting was een culturele stroming die met name in West-Europa vrijwel de gehele 18e eeuw domineerde. Kenmerkend voor de denkers uit deze tijd is dat zij na vele eeuwen van duisternis een duidelijk en helder beeld van de wereld meenden te hebben gekregen, met andere woorden dat men "verlicht" geworden was. Over het algemeen waren de Verlichtingsdenkers optimistisch ingesteld. Zij gingen ervan uit dat de mens van nature goed is en alle problemen binnen de wetenschap op afzienbare termijn zouden worden opgelost.
De Verlichting manifesteerde zich op allerlei gebieden: de politiek, economie en wetenschap, maar ook in de literatuur. Kenmerkend voor de literatuur uit de tijd zijn de vele moralistische geschriften en de opbloei van genres als het imaginaire reisverhaal. Ook de roman kwam in deze periode echt op als apart genre en in uiteenlopende vormen, zoals de utopische roman.

Het boek is een satire. In het boek zelf is er verdeeldheid onder de apen in het Aapenland. Het ene deel van de apen wil de staarten van alle apen er af hakken omdat ze dan meer op mensen lijken, dit zijn de Vijfianen. Een ander deel van de apen wil de staarten er niet afhakken. Na veel discussie krijgen de Vijfianen gelijk en worden alle staarten af gehakt. Dit loopt echter uit in een bloederige gebeurtenis waarbij veel apen sterven.
Maar wat heeft dit nu te maken met de verlichting? Gerrit Paape, de schrijver, was zelf een patriot en was dus boos over hoe de stadhouder en regent de Republiek bestuurde. In dit boek wil hij een satire (kritiek) geven op de regering. Hij maakt een vergelijking tussen de misstap van de Vijfianen en de misstap van de regering in die tijd. In de verlichting kwamen er veel van dit sort satires uit die kritiek gaven op de samenleving.

Ook is Reize door Aapenland een imaginaire reisverhaal. Een genre dat zeer populair was tijdens de verlichting, niet alleen in Nederland maar in heel Europa. In een imaginair reisverhaal wordt de illusive gewkt dat de beschreven reis echt gebeurd is en dat de ik-person tijdens deze reis zijn of haar belevingen opschreef. De verhalen waren echter altijd fictief. Het is de bedoeling de lezer te confronteren met andere opvattingen uit een ‘andere’ wereld, om hem daardoor kritischer te laten nadenken over eigen opvattingen of toleranter tegenover vreemde standpunten te maken.

Wat ook een kenmerk van de verlichting is dat terug komt in Reize door Aapenland is het rationalisme. De mens ging zelf nadenken met de rede (verstand) en kwam tot de conclusie dat je niet zomaar achter iedereen aan moest lopen, maar zelf moest nadenken. In het boek wordt het duidelijk gemaakt dat degenen die de leiding hebben het niet altijd goed hebben en ook fouten maken. Dit is een rationale gedachte.

Wel heeft het boek een negatieve kijk op de samenleving van dat moment, terwijl de verlichting juist gekenmerkt wordt door positiviteit.

Reize door Aapenland is wel representatief voor de verlichting omdat het een satire is, het een imaginair reisverhaal is en omdat er in het boek een rationale denkwijze naar voren komt. Het is een goed boek om te lezen als je je meer wilt verdiepen in hoe de samenleving er in de 18de eeuw uitzag.

eindopracht literatuur, zestiende en zeventiende eeuw.

 

 Bredero in de kunst

Op dit werk van Jan Steen zie je aan het midden van de tafel een breed lachende man zitten. Links van hem staat een oude vrouw die oesters voor hem klaar maakt, rechts van hem een jonge vrouw die wijn voor hem inschenkt. Op de achtergrond zijn twee mannen een bordspel aan het spelen, dit bordspel zou het kansspel Triktrak kunnen zijn dat werd geassocieerd met ledigheid en dwaasheid, een terugkerend thema in veel van Bredero's werken. Op de mantel van de schoorsteen hangt een schilderij van Vrouwe Fortuna; in een wankelede positie staat zij op een bol, het symbool voor de instabiliteit. De combinatie van de oude vrouw en de verleidelijke jonge vrouw duiden op een koppelaarster en een dame van lichte zeden. De combinatie van al deze elementen waarschuwt het publiek voor de verleidingen, de instabiliteit en de verlokking van het leven. Zoals ook Bredero in zijn Klucht van de Molenaer waarschuwt "'t Kan verkeeren."
 
Tot de lievelingsonderwerpen van Jan Steen behoorden de 'doktersbezoeken'. De kijker zag onmiddellijk dat het niet serieus bedoeld was, omdat de dokter een ouderwets kostuum draagt, afkomstig uit toneelvoorstellingen van de commedia dell' arte. Steen ontleende zijn dokter aan de 'dottore' van de Commedia dell'Arte. Deze toneelfiguur, die in de 17de eeuw ook in Holland opgang maakte, was het prototype van de charlatan en de geldwolf en het onderwerp van spotlust. De vrouw is niet echt ziek, zij lijdt aan liefdesverdriet. De brief en de afgeschilde citroen duiden erop dat haar minnaar een eind aan de relatie heeft gemaakt. Niettemin onderzoekt de dokter, kennelijk een kwakzalver of geldwolf, haar serieus. In de 17de eeuw werden populaire kluchten over dit onderwerp als komische drama's opgevoerd, om het onwetende publiek te waarschuwen voor oplichters. Bredero heeft in 1622 ook een klucht geschreven over een leugenachtige arts namelijk: "Klucht van den Hoochduytschen Quacksalver "

Op dit schilderij steekt de kunstenaar Huygens de draak met de rederijkerskamers van zijn tijd. De rederijkerskamers waren eerst nette, exclusieve clubjes waar alleen de talentvolste mannen aan mee mochten doen. Er waren strikte regels waaraan de leden zich mesten houden en het ging er georganiseerd aan toe. Echter, met de tijd liep het steeds meer uit de hand. De regels werden soepeler en de sfeer schunniger. Ook Bredero botste op een gegeven moment met zijn rederijkerskamer, De Eglentier. Het gedicht 'Den broeders in liefde bloeyende' is een berijmd betoog dat zich keerde tegen de het beleid van D'Eglentier, waarvan Bredero    toen nog deel uitmaakte.