Reize door het Aapenland is geschreven door J.A. Schasz. J.A. Schasz (Delft, 4 februari 1752) is het pseudoniem voor Gerrit Paape. Hij was schrijver, dichter, journalist, rechter en ambtenaar. In 1779 sloot hij zich aan bij een dichtgenootschap, waarna hij steeds meer gezag kreeg. In 1782 sloot hij zich aan bij de patriotten. Hij werkte onder andere bij twee radicale kranten, de Hollandsche Historische Courant en de Friesche Courant.
Het verhaal gaat over een ik-figuur, die het nalaat zijn te water gevallen vrouw, paard, dienstmeisje en hond te redden, omdat hij niet kan beslissen wie hij het eerst moet redden. Hij vlucht uit zijn dorp en komt terecht in het Aapenland, waar apen als mensen proberen te leven. Een bepaalde groep apen is daar echter van mening dat om volledig mens te worden de staart afgesneden dient te worden. Er ontstaat een tweedeling tussen een groep apen die denkt dat de apen mens kunnen worden door een uiterlijk kenmerk te veranderen, namelijk de staart afsnijden, en een groep apen die er naar streeft het innerlijk van de apen te kunnen verbeteren. De bloedige strijd tussen deze twee groepen wordt uiteindelijk beslecht in het voordeel van de laatste groep. Na deze overwinning wordt de ik-figuur wakker: hij blijkt alles gedroomd te hebben
De Verlichting was een culturele stroming die met name in West-Europa vrijwel de gehele 18e eeuw domineerde. Kenmerkend voor de denkers uit deze tijd is dat zij na vele eeuwen van duisternis een duidelijk en helder beeld van de wereld meenden te hebben gekregen, met andere woorden dat men "verlicht" geworden was. Over het algemeen waren de Verlichtingsdenkers optimistisch ingesteld. Zij gingen ervan uit dat de mens van nature goed is en alle problemen binnen de wetenschap op afzienbare termijn zouden worden opgelost.
De Verlichting manifesteerde zich op allerlei gebieden: de politiek, economie en wetenschap, maar ook in de literatuur. Kenmerkend voor de literatuur uit de tijd zijn de vele moralistische geschriften en de opbloei van genres als het imaginaire reisverhaal. Ook de roman kwam in deze periode echt op als apart genre en in uiteenlopende vormen, zoals de utopische roman.
Het boek is een satire. In het boek zelf is er verdeeldheid onder de apen in het Aapenland. Het ene deel van de apen wil de staarten van alle apen er af hakken omdat ze dan meer op mensen lijken, dit zijn de Vijfianen. Een ander deel van de apen wil de staarten er niet afhakken. Na veel discussie krijgen de Vijfianen gelijk en worden alle staarten af gehakt. Dit loopt echter uit in een bloederige gebeurtenis waarbij veel apen sterven.
Maar wat heeft dit nu te maken met de verlichting? Gerrit Paape, de schrijver, was zelf een patriot en was dus boos over hoe de stadhouder en regent de Republiek bestuurde. In dit boek wil hij een satire (kritiek) geven op de regering. Hij maakt een vergelijking tussen de misstap van de Vijfianen en de misstap van de regering in die tijd. In de verlichting kwamen er veel van dit sort satires uit die kritiek gaven op de samenleving.
Ook is Reize door Aapenland een imaginaire reisverhaal. Een genre dat zeer populair was tijdens de verlichting, niet alleen in Nederland maar in heel Europa. In een imaginair reisverhaal wordt de illusive gewkt dat de beschreven reis echt gebeurd is en dat de ik-person tijdens deze reis zijn of haar belevingen opschreef. De verhalen waren echter altijd fictief. Het is de bedoeling de lezer te confronteren met andere opvattingen uit een ‘andere’ wereld, om hem daardoor kritischer te laten nadenken over eigen opvattingen of toleranter tegenover vreemde standpunten te maken.
Wat ook een kenmerk van de verlichting is dat terug komt in Reize door Aapenland is het rationalisme. De mens ging zelf nadenken met de rede (verstand) en kwam tot de conclusie dat je niet zomaar achter iedereen aan moest lopen, maar zelf moest nadenken. In het boek wordt het duidelijk gemaakt dat degenen die de leiding hebben het niet altijd goed hebben en ook fouten maken. Dit is een rationale gedachte.
Wel heeft het boek een negatieve kijk op de samenleving van dat moment, terwijl de verlichting juist gekenmerkt wordt door positiviteit.
Reize door Aapenland is wel representatief voor de verlichting omdat het een satire is, het een imaginair reisverhaal is en omdat er in het boek een rationale denkwijze naar voren komt. Het is een goed boek om te lezen als je je meer wilt verdiepen in hoe de samenleving er in de 18de eeuw uitzag.
